هایپرکلابز : غالبا مردم بيش از هر علتي، به دليل مشكلات ناشي از بحران اقتصادي، در حال برگشت به سمت مصرف داروهاي ژنريك يا همان داروهاي عمومي هستند كه اغلب در حجم وسيعي در خارج كشور توليد مي‌شوند. پرسشي كه در قبال اين تغيير نگرش مصرف دارويي مطرح مي‌شود، اين است كه منشأ اين دغدغه و نگراني عمومي چيست و اصلا دليلي براي آن وجود دارد؟ يا به بيان ديگر روي آوردن مردم به نسخه‌هاي ژنريك ـ به علت هزينه كمترشان ـ به معناي برخورداري از كيفيت درماني و شفابخشي بيشتر است؟
واكنش عمومي براي مقابله و حريف شدن در برابر مشكلات و بحران اقتصادي معمولا به اين شكل بروز مي‌كند كه نهايتا مردم مجبور مي‌شوند عطاي برخي امتيازات روزمره زندگي را به لقايش ببخشند. خداحافظي با تعطيلات هزينه‌بر، محصولات ارگانيك و سالم‌تر و اشتراك مجلات نمونه‌هايي هستند كه در سايه تغيير رويه زندگي، خانواده‌ها راحت‌تر رويش قلم قرمز مي‌كشند؛ اما مواردي وجود دارند كه نمي‌توانيم بدون ريسك قبول بيماري‌هاي جدي يا حتي مرگ از آنها منصرف شويم. نمونه بارز اين گونه موارد، نسخه‌هاي دارويي و تجويز آن است.
سال 2004، مراكز كنترل بيماري‌هاي آمريكا برآورد كرد كه حداقل 47 درصد از آمريكايي‌ها ماهانه يك نسخه داشته‌اند. در اين ميان، برخي مردم جدا از سفارش قرص و كپسول، پودر و اسپري‌هايي با نام‌هاي تجاري از داخل و خارج كشور تلاش مي‌كنند تا هزينه‌هاي درماني را از طريق چرخش به سمت تجويزهاي دارويي ژنريك كاهش دهند؛ اما گويا اين رويه جاي نگراني ندارد؛ چراكه برخلاف عوض كردن كلاس خريد از يك فروشگاه معتبر به مغازه‌اي معمولي، نمي‌توان اين موضوع را كه افراد حاضرند صرفا بابت صرفه‌جويي سراغ نسخه‌هايي بروند كه به نتيجه درماني‌اش شك و ترديد دارند، به حساب تغيير در رويه زندگي گذاشت.
به لحاظ نظري، داروهاي طرح ژنريك از همان كيفيت داروهاي تجاري و مارك‌دار برخوردارند. درواقع خود كارشناسان دارويي و پزشكان در پاسخ مردمي كه از كيفيت اين دو دسته دارو جويا مي‌شوند، يك پاسخ صريح دارند: چنانچه دارويي ژنريك براي ما تجويز شود، با ميل و رغبت آن را مصرف مي‌كنيم. يك داروي ژنريك مثل نمونه تجاري خود، حاوي همان عناصر سازنده فعالي است كه مزاياي درماني را تامين مي‌كنند؛ اما داشتن اجزاي دارويي و شفابخش يكسان به معني آن نيست كه دو دارو همانند و يا دقيقا مشابه هستند. به بياني ديگر اين دو دسته دارو ممكن است حاوي اجزاي تركيبي بي‌اثري ـ از جمله مواد به كار رفته براي روكش كردن داروها، رنگ يا الحاق اجزاي متشكله به فرم قرص ـ باشند. اين دو دسته دارو همچنين ممكن است از نظر موازنه زيستي با هم فرق كنند. موازنه زيستي مقدار دارويي است كه در هر نقطه از زمان در جريان خون قابل دسترس است.
درواقع، تحقيقي كه در سال 2009 از سوي سازمان غذا و داروي آمريكا صورت گرفته، نشان مي‌دهد كه از 2070 قلم داروي ژنريك توليدي تاييد شده از سوي اين آژانس بين سال‌هاي 1996 تا 2007، داروهايي با نام تجاري به طور متوسط تا حدود 5/3 درصد به لحاظ تفاوت در موازنه زيستي فرق داشته‌اند؛ يعني كمتر از 2 درصد تا بيشتر از 10 درصد تفاوت مشاهده مي‌شود.
اما به عقيده آرون كسلهايم، پزشك و محقق سياست‌هاي دارويي در مورد بيشتر بيماران، عوض شدن رويكرد مصرف را نمي‌توان يك مساله به حساب آورد. تحقيقات وي نشان داده از نظر آماري، تفاوت‌هاي معني‌داري ميان تجويزهاي دارويي قلبي ژنريك و تجاري به لحاظ درماني و شفابخشي وجود ندارد.
بيماراني كه در مورد آنها، عوض شدن رويكرد مصرف دارويي ممكن است مشكل‌ساز باشد، افرادي هستند كه در حاشيه باريك فهرست داروهاي شاخص درماني همچون ضد انعقاد خون‌ها و داروهاي ضد فشار خون قرار دارند و در مورد اين داروها بين دوز مصرفي سودمند و اثربخش و دوز مصرفي سمي و زيان‌بخش، مرز باريكي وجود دارد. حتي در زمان استفاده از داروهاي پيشگام (يا تجاري)، پزشكان تا زمان يافتن دوز مصرفي دقيقي كه با فيزيولوژي هر فرد كارساز باشد، به پايش بيماران براي انواع تجويزهاي دارويي ادامه مي‌دهند.
محققان دارويي معتقدند؛ عوض كردن رويكرد مداواي دارويي بويژه اگر تغييرپذيري موازنه زيستي كوچكي وجود داشته باشد، مي‌تواند مقدمه بروز تغييري شود كه فرآيند درمان را از دور خارج مي‌كند.در تحقيق سال 2008 ژورنال انجمن پزشكي آمريكا، گروهي از محققان به بازبيني 43 سرمقاله منتشر شده در ژورنال‌هاي تخصصي سلامت بين سال‌هاي 1975 و 2008 پرداخته‌اند كه موضوع آن ملاحظه جايگزين‌هاي ژنريك براي داروهاي تجاري بيماري قلبي ـ عروقي بوده است.
نتيجه تحقيق نشان داد كه 53 درصد مقالات از منظري منفي به موضوع داروهاي ژنريك پرداخته‌اند. البته منابع فراواني از جمله گزارش‌هاي پرونده بيماران و تبليغات ضد ژنريكي شركت‌هاي داروسازي با مارك تجاري وجود دارند كه مي‌تواند اين نگراني‌ها را توضيح دهد؛ اما در مورد ترس موجود نسبت به داروهاي ژنريك، بيشتر دغدغه‌ها ريشه در برخي شايعات و تهمت‌هايي دارد كه جلوه ترسناكي از داروهاي ژنريك را منعكس مي‌كند. در اين قبيل شايعات، همچنان كه در مورد داروي قند هپارين در سال 2008 روي داد، مثلا گفته مي‌شود مواد سمي به كار رفته براي تهيه اين دارو در كشورهاي خارجي توليد شده است.
اين در حالي است كه امروز بيش از 40 درصد عناصر تركيبي فعال در داروهاي ژنريك و داروهايي كه خارج از بورس معامله مي‌شوند، در كشورهايي مثل چين و هند توليد مي‌شود و شايد اين رقم افزايش يابد.
با توجه به پيش‌بيني‌هاي صورت گرفته، طي 10 سال، 80 درصد از نسخه‌هاي آمريكايي‌ها به سمت ژنريك گرايش خواهد يافت و به همين دليل ظرف چند سال آينده تعدادي از شركت‌هاي داروسازي تصميم دارند داروهاي مارك‌دارشان را از امتياز انحصاري خارج كنند.
با اين اوصاف، هرچند داروهاي ژنريك تا اينجاي كار نشان داده‌اند كه به تاثيربخشي و بي‌خطري داروهاي مارك‌دار تجاري هستند؛ اما اين دغدغه نيز وجود دارد كه در آنها تقلب بيشتر شود، چون برخي شركت‌ها ممكن است در تلاش براي اين كه محصولاتشان را تا حد امكان ارزان نگه دارند، به وسوسه كاستن از بار كيفي آن بيفتند و به اصطلاح از سر و ته داروي توليدي خود بزنند. در اين ميان شرايط سازمان‌هاي نظارتي دارو غذا هرچند بسيار محكم و سختگيرانه هستند؛ اما نمي‌توان مطمئن بود شركت‌هاي داروساز خارجي نيز از همان فرهنگ سلامت و بي‌خطري توليددارو در كشور مقصد برخوردار باشند و درواقع آنها بيشتر به مقوله پايين‌تر بودن قيمت محصول علاقه‌مندند.
به عنوان نمونه براساس آيين‌نامه‌هاي سازمان دارو و غذاي آمريكا، قوانين و مقرراتي كه براي تنظيم داروهاي ژنريك وضع شده‌اند، درست به سفت و سختي قوانين مطرح براي داروهاي مارك‌دار تجاري هستند؛ اما از اين موضوع نيز نبايد غافل شد كه از ميان 500 مورد بهره‌بردار چيني تحت نظارت اين سازمان، تنها 13 مورد تحت كنترل و بررسي قرار گرفته‌اند.
بديهي است يكي از دلايل نگراني‌هاي عمومي درباره استفاده از داروهاي ژنريك با منشأ خارجي، همين عدم اطمينان از صلاحيت توليدكننده و سلامت واقعي چنين محصولاتي است. در همين خصوص فارماكوپيا (دارونامه) آمريكا كه يك مرجع وضع استاندارد براي تجويز دارو، نسخه‌نويسي و همچنين داروهاي عرضه‌شونده خارج از بورس است، اخيرا برخي از آزمون‌هاي شناسايي خود را تغيير داده است. اين آزمون‌ها شامل مواردي مي‌شوند كه هر توليدكننده‌اي براي ادامه فعاليت در زمينه محصولات ساخته شده به مقصد آمريكا به آنها نياز دارد؛ اما آزمون‌هاي جديد كه شامل آناليزهاي سختگيرانه‌تري مي‌شوند، در مقايسه با پروتكل‌هاي سابق، از حساسيت بيشتري نسبت به ناخالصي‌هاي ساخت برخوردارند.
با اين اوصاف، محققان و كارشناسان دارويي معتقدند امروز نسخه‌بگيرها لازم نيست ترس و اضطرابي از بابت نسخه‌هاي پر شده با داروهاي ژنريك داشته باشند. حدود 67 درصد آمريكايي‌ها تجويزهاي ژنريك را پذيرفته‌اند و موارد مخالف معدودي براي برشمردن وجود دارد.
اين در حالي است كه تحقيقات نيز نشان داده كه اين دسته از داروها به همان كيفيت اثربخشي داروهاي تجاري هستند و چيزي كه در حال حاضر با آن روبه‌رو هستيم، اين واقعيت است كه طغيان ركود اقتصادي باعث پيشروي و ظهور طرح ژنريك شده و مردم را وادار به روي آوردن به داروهاي ژنريك كرده است.