هایپرکلابز : زردچوبه
نام علمی: Curcuma domestica Va
نام عربی: عروق الصفرا
در کتب سنتی از زردچوبه با نام های عروق الصفرا، حشیشه الصفرا، عروق الزعفران و عروق الصباغین نام برده شده است. به عربی هرد (Hurd) و بقله الخطاطیف گویند (خطاف نام پرستویی است که این پرنده بسیار تیزبین است و سبب آن را این می دانند که از گیاه زردچوبه می خورد زیرا زردچوبه برای افزایش دید مؤثر است).
در برخی کتب سنتی از جمله در تحفه حکیم مؤمن ، مامیران را نوع صغیر گیاه زردچوبه دانسته اند و نام آن را حشیش الخطاف گذاشته اند چون این گیاه نیز برای چشم مفید است.
این گیاه به فارسی زردچوبه، به هندی،هلدی و کرکم (Kurkim) و در انگلیسی به نام های Tumeric و Curcuma شناخته شده است.
زردچوبه ساقه زیرزمینیی یا بیخ گیاهی است از خانواده زنجبیل Zinjiberaceae از جنس Curcuma و نام علمی آن Curcuma domestica Val. است.
مشخصات گیاه شناسی زردچوبه:
زردچوبه گیاهی است علفی، پایا، به ارتفاع 1-1/5 متر (6 فوت). دارای ریزوم متورمی است که از آن ساقه هوایی خارج می شود.برگ های آن سبز روشن شبیه برگ موز به درازای0/1-5 متراست.
آب و هوای گرم و مرطوب برای رویش آن مناسب است. در نواحی شرق هندوستان، چین و بسیاری از نقاط حاره جنوب آسیا و مالزی پرورش می یابد.
قسمت مورد استفاده گیاه به عنوان ادویه ریزوم گیاه است که معمولا 10-12 ماه پس از کاشت موقع برداشت آن فرا می رسد.
معمولا ریزوم را پس از خارج ساختن از زمین تمیز کرده،ریشه های آن را جدا نموده و خوب با آب می شویند. سپس در آب جوش قرار داده و کمی می جوشانند.بعد در گرمای خورشید به مدت چند روز خشک می کنند.طی این مراحل حدود سه چهارم وزن ریزوم خام از دست می رود.
سطح خارجی ریزوم خشک شده و آماده شده به رنگ قهوه ای مایل به زرد است. بوی آن معطر و تند و طعم آن تلخ است و اگر در دهان گذاشته شود آب دهان زرد می شود.
ریزوم را پس از قطعه قطعه کردن به دو صورت دراز استوانه شکل به طول 4-8 سانتی متر و نوع گرد آن که از ریزوم اولیه گیاه به دست می آید به بازار عرضه می کنند که نوع دوم مرغوب تر است.
از نظر مصرف و کاربرد زردچوبه در روزگاران کهن در خاور دور به سبب رنگ زرد و درخشان و زیبایی که تولید می کند در رنگرزی پارچه های ابریشمی و پنبه ای و همچنین در خوراکی ها مورد توجه بوده است. این رنگ زرد درخشان به سبب وجود ماده کورکومین (Curcumin) در ساقه زیرزمینی زردچوبه است. در حال حاضر به عنوان ادویه معطر غذاهای مختلف وهمچنین رنگ آن در طبخ غذا و ساخت کره وپنیر بسیار مورد توجه است. زردچوبه جزء اصلی و مهم پودر معروف کاری است که در غذاهای تند به کار می رود. زردچوبه همچنین در روغن ها به عنوان ماده نگه دارنده کاربرد دارد. روغن زردچوبه بوی معطر تندی را برای خوشبو کننده های هوا، عطرها وصابون ها ایجاد می کند. همچنین به عنوان رنگ در نوشیدنی ها،لوازم آرایشی و داروها بکار می رود.
ترکیبات شیمیایی زردچوبه:
در زردچوبه یک ماده رزینی زرد رنگ و یک ماده نارنجی زرد و قابل تبلور به نام کورکومین (Curcumin) وجود دارد، همچنین حاوی تورمرون (Turmerone)، زینجی برون (Zinjiberone) و نوعی الکل به نام تورمرول (Turmerol) می باشد. از کورکومین در تهیه نوعی کاغذ جهت سنجش PH حلول ها استفاده می شود.
گرد زردچوبه دارای خاصیت آنتی اکسیدان می باشد و این اثر مربوط به فنل کورکوکین است. اسانس بیخ زردچوبه دارای اثر کولرتیک (Choleretic) است یعنی ترشح صفرا از طریق کبد را افزایش می دهد. این عمل به سبب وجود ماده پی تولیل متیل کاریبنول (P-tolylmetylcarbinol) است.ماده رنگی زردچوبه موجب انقباض کیسه صفرا می شود.
مزاج زردچوبه:
مزاج زردچوبه در سوم گرم و خشک است.
خواص و کاربرد زردچوبه از دیدگاه طب سنتی:
جالی بصر یعنی افزاینده حدت بینایی می باشد و عصاره آن روشنایی چشم را زیاد می کند.
گرفتگی ها و انسداد کبد را باز می کند.
برای استسقا (آسیت) و یرقان مفید است.
جویدن آن درد دندان را تسکین می دهد بویژه اگر کمی تفت داده شود و گرم جویده شود.
گرد آن برای خشک کردن زخم ها و استفاده از گرم کرده آن (تکمید) در رفع درد ورم ها مفید است.
اهل هند بلافاصله بعد از حجامت آن را بر موضع می پاشند.
مضرات زردچوبه از دیدگاه طب سنتی ایران:
زردچوبه مضر قلب است
مصلح آن در رفع این ضرر آب لیمو ترش و بالنگ است.
بدل آن مامیران و عاقر قرحا است.
در هندوستان از بیخ زردچوبه به عنوان ادویه معطر،محرک، تونیک، بادشکن، تصفیه کننده خون و تب بر استفاده می شود.
مصرف آن به طور موضعی جهت التیام زخم ها از مارگزیدگی تا آکنه کاربرد داشته و سبب رسیدن دمل می شود.
ساقه زیرزمینی زردچوبه از نظر دارویی مقوی معده، محرک هضم و بادشکن است.
همچنین جهت بند آوردن هر نوع خونریزی کاربرد دارد.
جوشانده آن جهت رفع سوزش چشم وبرخی بیماری های آن مفید است.
در رفع بی نظمی قاعدگی بسیار مؤثر است. جریان گردش خون را افزایش می دهد و در حل کردن لخته خون اثر بارزی دارد.
در هند و چین به علت خاصیت ضد انعقاد خون این گیاه، آن را در مواقع وضع حمل توصیه می کنند.
در چین برای اسهال مصرف می شود و در شبه جزیره مالایا جهت رفع اسهال خونی کاربرد دارد. همچنین برای تسکین درد رماتیسم و سرفه و سل مفید است.
در اندونزی علاوه بر موارد فوق برای معالجه سنگ در بدن و پاک کردن رحم در زایمان کاربرد دارد و به صورت غرغره برای شست و شوی دهان در موارد التهاب لثه مصرف می شود.