سلامتی > سلامت خانواده > سلامت خانواده

با فرا رسيدن ماه مبارك رمضان پرسشهاي فراواني در ذهن بيماران و حتي افراد سالمي كه قصد روزه گرفتن را دارند، مطرح مي شود. مانند اين كه: آيا من مي توانم روزه بگيرم؟ روزه داري براي بيماري من چه فوايد و ضررهايي دارد؟ نحوه تغذيه صحيح در زمان افطار و سحر چگونه است؟ و سؤالات مشابهي كه اين روزها بسياري از پزشكان با آن روبه رو مي شوند.
شكي نيست كه روزه گرفتن، علاوه بر بركات معنوي و روحي، فوايد جسمي فراواني را نيز براي فرد روزه دار در پي دارد. به گونه اي كه بسياري از دانشمندان كم خوردن و روزه داري را عامل عمده اي براي حفظ سلامت مي دانند. اما اين نكته را نيز نبايد از نظر دور داشت كه امكان دارد روزه گرفتن موجب شدت يافتن برخي بيماريها و عوارض آنها شود به گونه اي كه سلامت شخص را در معرض خطر جدي قرار دهد. البته برخي بيماريها نيز منعي براي روزه داري به شمار نمي آيند.
در گفتگوي امروز با دكتر حسن سعادت نيا فوق تخصص بيماريهاي گوارش و كبد و استاد دانشگاه كوشيده ايم تا به سؤالات شما پيرامون اثر روزه گرفتن بر بيماريهاي مختلف و نيز نحوه صحيح تغذيه در ايام ماه مبارك رمضان پاسخ دهيم:
آقاي دكتر، لطفاً در ابتدا بفرماييد كه رژيم غذايي مناسب در ايام روزه داري به ويژه هنگام سحر و افطار چگونه است؟
اولاً توصيه مؤكد مي كنم كه روزه داران براي صرف سحري و افطاري وقت كافي صرف كنند و از هرگونه عجله در غذا خوردن پرهيز نمايند. اين كه شخص، هنگام سحر در مدت زمان كمي مانده به اذان صبح از خواب بلند شود و با سرعت، حجم زيادي از غذا را ميل كند و بعد بلافاصله بخوابد به هيچ وجه مطلوب و صحيح نيست. بلكه غذا بايد به تدريج و با آرامش كامل صرف شود. ثانياً بهتر است از غذاهاي پرحجم و سنگين پرهيز شود تا عوارضي مانند نفخ و يا تنگي نفس براي شخص ايجاد نشود. ضمن اين كه بهتر است بعد از صرف سحري مدتي بيدار بماند تا غذا به خوبي هضم و جذب گردد.
در هنگام خوردن افطاري نيز بايد وقت كافي گذاشت و از عجله و پرخوري پرهيز كرد. بهتر است ابتدا با يك ماده غذايي كه انرژي را سريع به بدن مي رساند مانند خرما، عسل، مقدار كمي شيريني و يا مايعات گرم مانند چاي، فرني و يا سوپ افطار كرد تا نياز اوليه بدن تأمين شود. غذاي هنگام افطار نيز بايد داراي حجم متعادلي باشد تا فشار مضاعفي بر روي معده و ساير قسمتهاي دستگاه گوارش وارد نگردد. البته در آخر شب هم در صورت ميل فرد، خوردن يك شام سبك و يا ميوه جات منعي ندارد به شرط اين كه اين وعده غذايي انتهاي شب، به عنوان سحري روزه فردا محسوب نشود چون اين فاصله طولاني بين اين وعده غذا تا صرف افطار مشكلاتي را براي فرد ايجاد مي كند.
آيا ممكن است كمبود مصرف آب و مايعات در هنگام روزه داري براي بعضي از بيماران مشكل زا باشد؟
يكسري بيماريها هستند كه در جريان آنها تعادل آب و املاح بدن به هم مي خورد از قبيل بيماري ديابت (به ويژه نوع جوانان و كودكان)، بيماريهاي كليوي و كبدي پيشرفته. در اين بيماران سعي مي شود كه تعادل آب و املاح بدن در وضعيت مناسبي حفظ شود.به عنوان مثال بيمار دچار سنگ كليه بايد آب و مايعات فراواني مصرف كند چون در صورت غليظ شدن ادرار بر اثر كمي مصرف مايعات، احتمال تشكيل سنگ كليه وي افزايش مي يابد. بنابراين روزه گرفتن براي چنين بيماري ممنوع است. اما چنانچه بيماري پيشرفته نباشد، اين كمبود مصرف مايعات اثر مهمي بر روي بدتر شدن وضع بيمار ندارد. چون سيستم كليوي به گونه اي تنظيم شده كه به محض مصرف كم مايعات، دفع مايعات از طريق كليه ها محدود شده و در واقع يك تعادل بين جذب و دفع آب ايجاد مي شود.
آيا از لحاظ پزشكي مصرف بيش از حد آب و مايعات در هنگام سحر براي جبران كمبود مايعات در طول روز صحيح است؟
خير. چون سيستم كليوي بدن معمولاً كمبود مايعات را به مقدار كافي جبران مي كند و از سوي ديگر ميزان ذخيره آب سلولهاي بدن نيز محدود است. بنابراين خوردن زياد آب و مايعات چه در هنگام سحر و چه در هنگام افطار قابل توجيه نيست.
برخي از روزه داران از علايمي مانند طپش قلب، سرگيجه و احساس سرما بعد از صرف افطاري شاكي هستند، علت اين مسأله چيست؟
عمده دليل اين مشكل به عدم آرامش كافي در هنگام صرف غذا و خوردن سريع آن بر مي گردد. چون معده فرد كه چندين ساعت خالي بوده در صورتي كه ناگهان پر شود، تحت فشار قرار مي گيرد. از طرف ديگر با آزادشدن هورمونهاي ويژه و نيز انحراف جريان خون به سمت دستگاه گوارش اين حالات تشديد مي شوند كه در صورت صرف صحيح غذا و جزيي بودن علايم، كمتر شده و مشكلي نيز براي روزه گرفتن ايجاد نمي كنند. اما اگر علايم در حد آزار دهنده اي باشند و يا فرد مشكل زمينه اي مانند ناراحتي قلبي، فشار خون و... داشته باشد، در آن صورت روزه گرفتن توصيه نمي شود.
روزه گرفتن روي بيماريهاي مختلف چه تأثيري دارد؟
ما بيماريها را از لحاظ تأثير روزه داري بر آنها به سه دسته تقسيم مي كنيم:
دسته اول شامل بيماريهاي وخيم مي باشد: مانند سرطانهاي مختلف دستگاه گوارش (مري، معده، روده و كبد) و يا بيماريهايي كه عارضه اصلي آنها كاهش وزن و لاغري مفرط است مثل بيماريهاي التهابي روده، سيروز كبدي و هپاتيت هاي مزمن. روزه گرفتن براي اين بيماران كاملاً ممنوع است.
دسته دوم بيماريهايي هستند كه به طور ذاتي خطر كمتري دارند مانند زخم معده و زخم اثني عشر. اين گروه از بيماران تا زماني كه بيماري فعال دارند و تحت درمان قرار نگرفته اند بايد از روزه گرفتن بپرهيزند اما هنگامي كه بيماري شخص تحت درمان طبي قرار گرفت و دوران نقاهت آن طي شد منعي براي روزه گرفتن وجود ندارد مگر آن كه در هنگام روزه داري احساس ضعف و ناراحتي غيرقابل تحمل كند كه ممكن است حتي در روزهاي اول خود را نشان ندهد. بنابراين به اين گروه توصيه مي كنيم كه اگر دچار علايم شديدي شدند، ديگر به روزه گرفتن ادامه ندهند.
دسته سوم بيماريهايي هستند كه اساساً مريضي مهمي به شمار نمي آيند؛ مانند يبوست، سوء هاضمه و يا بيماريهاي روده تحريك پذير. اين افراد قادر به روزه گرفتن هستند.
البته بايد توجه داشت كه امكان تشديد برخي مشكلات اين افراد در هنگام روزه داري وجود دارد. به عنوان نمونه، در شخصي كه دچار يبوست است به ويژه اگر دچار شقاق مقعد و يا بواسير نيز باشد، با روزه گرفتن امكان تشديد بيماري وي وجود دارد. همچنين در فردي كه دچار سوء هاضمه بوده و در هنگام گرسنگي دچار درد معده مي شود. در تمامي اين موارد در صورتي كه بيماري براي فرد مشكل حادي ايجاد نمي كند، روزه گرفتن منعي ندارد وگرنه بايد از روزه داري اجتناب كرد.
اين نكته را نيز نبايد از نظر دور داشت كه در بعضي موارد يك بيماري ظاهراً خفيف و كم اهميت در صورتي كه با گرسنگيهاي طولاني مانند روزه داري توأم شده عوارض و دردهاي شديدي ايجاد مي كند به گونه اي كه زندگي عادي فرد را مختل مي سازد. در اين شرايط پزشكان تصميم گيري را به خود بيمار واگذار مي كنند تا در صورت ايجاد مشكلات شديد از روزه گرفتن خودداري نمايد.
آيا بيماران ديگر نيز هستند كه روزه داري براي آنها توصيه نمي شود؟
بلي، بيماران داراي سنگهاي كليوي و سنگهاي صفراوي، نارسايي پيشرفته قلبي، سوء جذب، پركاري و كم كاري شديد تيروئيد هم نبايد روزه بگيرند. همچنين روزه گرفتن براي بيماران دچار ديابت نوع جوانان و كودكان كه اختلال عمده اي در تعادل آب و املاح دارند، ممنوع است. اما اگر فرد ميانسال و يا مسني ديابت داشته و يا بيماري وي پيشرفته نباشد، با رعايت ساير نكات بهداشتي، مشكلي براي روزه داري ندارد.
در دوران بارداري چطور؟ آيا روزه گرفتن براي خانمهاي حامله مشكل ايجاد مي كند؟
پاسخ به اين سؤال از لحاظ علمي دقيقاً ممكن نيست. اما اگر وضعيت تغذيه اي و بهداشتي مادر قبل از بارداري مناسب بوده و كمبود وزن و يا كم خوني نداشته باشد، در ماههاي اوليه حاملگي مي تواند روزه بگيرد. اما از آنجا كه در نيمه دوم حاملگي نياز جنين به مواد غذايي افزايش مي يابد و اغلب مادران قادر به تأمين انرژي و مواد غذايي كافي براي خود و جنين نمي باشند، روزه گرفتن به هيچ وجه توصيه نمي شود. ضمن اين كه اگر مادر حامله بيماري زمينه اي مانند فشارخون داشته باشد كه در دوران حاملگي امكان تشديد آن وجود داشته باشد نيز نبايد روزه بگيرد.

با فرا رسيدن ماه مبارك رمضان پرسشهاي فراواني در ذهن بيماران و حتي افراد سالمي كه قصد روزه گرفتن را دارند، مطرح مي شود. مانند اين كه: آيا من مي توانم روزه بگيرم؟ روزه داري براي بيماري من چه فوايد و ضررهايي دارد؟ نحوه تغذيه صحيح در زمان افطار و سحر چگونه است؟ و سؤالات مشابهي كه اين روزها بسياري از پزشكان با آن روبه رو مي شوند.
شكي نيست كه روزه گرفتن، علاوه بر بركات معنوي و روحي، فوايد جسمي فراواني را نيز براي فرد روزه دار در پي دارد. به گونه اي كه بسياري از دانشمندان كم خوردن و روزه داري را عامل عمده اي براي حفظ سلامت مي دانند. اما اين نكته را نيز نبايد از نظر دور داشت كه امكان دارد روزه گرفتن موجب شدت يافتن برخي بيماريها و عوارض آنها شود به گونه اي كه سلامت شخص را در معرض خطر جدي قرار دهد. البته برخي بيماريها نيز منعي براي روزه داري به شمار نمي آيند.
در گفتگوي امروز با دكتر حسن سعادت نيا فوق تخصص بيماريهاي گوارش و كبد و استاد دانشگاه كوشيده ايم تا به سؤالات شما پيرامون اثر روزه گرفتن بر بيماريهاي مختلف و نيز نحوه صحيح تغذيه در ايام ماه مبارك رمضان پاسخ دهيم:
آقاي دكتر، لطفاً در ابتدا بفرماييد كه رژيم غذايي مناسب در ايام روزه داري به ويژه هنگام سحر و افطار چگونه است؟
اولاً توصيه مؤكد مي كنم كه روزه داران براي صرف سحري و افطاري وقت كافي صرف كنند و از هرگونه عجله در غذا خوردن پرهيز نمايند. اين كه شخص، هنگام سحر در مدت زمان كمي مانده به اذان صبح از خواب بلند شود و با سرعت، حجم زيادي از غذا را ميل كند و بعد بلافاصله بخوابد به هيچ وجه مطلوب و صحيح نيست. بلكه غذا بايد به تدريج و با آرامش كامل صرف شود. ثانياً بهتر است از غذاهاي پرحجم و سنگين پرهيز شود تا عوارضي مانند نفخ و يا تنگي نفس براي شخص ايجاد نشود. ضمن اين كه بهتر است بعد از صرف سحري مدتي بيدار بماند تا غذا به خوبي هضم و جذب گردد.
در هنگام خوردن افطاري نيز بايد وقت كافي گذاشت و از عجله و پرخوري پرهيز كرد. بهتر است ابتدا با يك ماده غذايي كه انرژي را سريع به بدن مي رساند مانند خرما، عسل، مقدار كمي شيريني و يا مايعات گرم مانند چاي، فرني و يا سوپ افطار كرد تا نياز اوليه بدن تأمين شود. غذاي هنگام افطار نيز بايد داراي حجم متعادلي باشد تا فشار مضاعفي بر روي معده و ساير قسمتهاي دستگاه گوارش وارد نگردد. البته در آخر شب هم در صورت ميل فرد، خوردن يك شام سبك و يا ميوه جات منعي ندارد به شرط اين كه اين وعده غذايي انتهاي شب، به عنوان سحري روزه فردا محسوب نشود چون اين فاصله طولاني بين اين وعده غذا تا صرف افطار مشكلاتي را براي فرد ايجاد مي كند.
آيا ممكن است كمبود مصرف آب و مايعات در هنگام روزه داري براي بعضي از بيماران مشكل زا باشد؟
يكسري بيماريها هستند كه در جريان آنها تعادل آب و املاح بدن به هم مي خورد از قبيل بيماري ديابت (به ويژه نوع جوانان و كودكان)، بيماريهاي كليوي و كبدي پيشرفته. در اين بيماران سعي مي شود كه تعادل آب و املاح بدن در وضعيت مناسبي حفظ شود.به عنوان مثال بيمار دچار سنگ كليه بايد آب و مايعات فراواني مصرف كند چون در صورت غليظ شدن ادرار بر اثر كمي مصرف مايعات، احتمال تشكيل سنگ كليه وي افزايش مي يابد. بنابراين روزه گرفتن براي چنين بيماري ممنوع است. اما چنانچه بيماري پيشرفته نباشد، اين كمبود مصرف مايعات اثر مهمي بر روي بدتر شدن وضع بيمار ندارد. چون سيستم كليوي به گونه اي تنظيم شده كه به محض مصرف كم مايعات، دفع مايعات از طريق كليه ها محدود شده و در واقع يك تعادل بين جذب و دفع آب ايجاد مي شود.
آيا از لحاظ پزشكي مصرف بيش از حد آب و مايعات در هنگام سحر براي جبران كمبود مايعات در طول روز صحيح است؟
خير. چون سيستم كليوي بدن معمولاً كمبود مايعات را به مقدار كافي جبران مي كند و از سوي ديگر ميزان ذخيره آب سلولهاي بدن نيز محدود است. بنابراين خوردن زياد آب و مايعات چه در هنگام سحر و چه در هنگام افطار قابل توجيه نيست.
برخي از روزه داران از علايمي مانند طپش قلب، سرگيجه و احساس سرما بعد از صرف افطاري شاكي هستند، علت اين مسأله چيست؟
عمده دليل اين مشكل به عدم آرامش كافي در هنگام صرف غذا و خوردن سريع آن بر مي گردد. چون معده فرد كه چندين ساعت خالي بوده در صورتي كه ناگهان پر شود، تحت فشار قرار مي گيرد. از طرف ديگر با آزادشدن هورمونهاي ويژه و نيز انحراف جريان خون به سمت دستگاه گوارش اين حالات تشديد مي شوند كه در صورت صرف صحيح غذا و جزيي بودن علايم، كمتر شده و مشكلي نيز براي روزه گرفتن ايجاد نمي كنند. اما اگر علايم در حد آزار دهنده اي باشند و يا فرد مشكل زمينه اي مانند ناراحتي قلبي، فشار خون و... داشته باشد، در آن صورت روزه گرفتن توصيه نمي شود.
روزه گرفتن روي بيماريهاي مختلف چه تأثيري دارد؟
ما بيماريها را از لحاظ تأثير روزه داري بر آنها به سه دسته تقسيم مي كنيم:
دسته اول شامل بيماريهاي وخيم مي باشد: مانند سرطانهاي مختلف دستگاه گوارش (مري، معده، روده و كبد) و يا بيماريهايي كه عارضه اصلي آنها كاهش وزن و لاغري مفرط است مثل بيماريهاي التهابي روده، سيروز كبدي و هپاتيت هاي مزمن. روزه گرفتن براي اين بيماران كاملاً ممنوع است.
دسته دوم بيماريهايي هستند كه به طور ذاتي خطر كمتري دارند مانند زخم معده و زخم اثني عشر. اين گروه از بيماران تا زماني كه بيماري فعال دارند و تحت درمان قرار نگرفته اند بايد از روزه گرفتن بپرهيزند اما هنگامي كه بيماري شخص تحت درمان طبي قرار گرفت و دوران نقاهت آن طي شد منعي براي روزه گرفتن وجود ندارد مگر آن كه در هنگام روزه داري احساس ضعف و ناراحتي غيرقابل تحمل كند كه ممكن است حتي در روزهاي اول خود را نشان ندهد. بنابراين به اين گروه توصيه مي كنيم كه اگر دچار علايم شديدي شدند، ديگر به روزه گرفتن ادامه ندهند.
دسته سوم بيماريهايي هستند كه اساساً مريضي مهمي به شمار نمي آيند؛ مانند يبوست، سوء هاضمه و يا بيماريهاي روده تحريك پذير. اين افراد قادر به روزه گرفتن هستند.
البته بايد توجه داشت كه امكان تشديد برخي مشكلات اين افراد در هنگام روزه داري وجود دارد. به عنوان نمونه، در شخصي كه دچار يبوست است به ويژه اگر دچار شقاق مقعد و يا بواسير نيز باشد، با روزه گرفتن امكان تشديد بيماري وي وجود دارد. همچنين در فردي كه دچار سوء هاضمه بوده و در هنگام گرسنگي دچار درد معده مي شود. در تمامي اين موارد در صورتي كه بيماري براي فرد مشكل حادي ايجاد نمي كند، روزه گرفتن منعي ندارد وگرنه بايد از روزه داري اجتناب كرد.
اين نكته را نيز نبايد از نظر دور داشت كه در بعضي موارد يك بيماري ظاهراً خفيف و كم اهميت در صورتي كه با گرسنگيهاي طولاني مانند روزه داري توأم شده عوارض و دردهاي شديدي ايجاد مي كند به گونه اي كه زندگي عادي فرد را مختل مي سازد. در اين شرايط پزشكان تصميم گيري را به خود بيمار واگذار مي كنند تا در صورت ايجاد مشكلات شديد از روزه گرفتن خودداري نمايد.
آيا بيماران ديگر نيز هستند كه روزه داري براي آنها توصيه نمي شود؟
بلي، بيماران داراي سنگهاي كليوي و سنگهاي صفراوي، نارسايي پيشرفته قلبي، سوء جذب، پركاري و كم كاري شديد تيروئيد هم نبايد روزه بگيرند. همچنين روزه گرفتن براي بيماران دچار ديابت نوع جوانان و كودكان كه اختلال عمده اي در تعادل آب و املاح دارند، ممنوع است. اما اگر فرد ميانسال و يا مسني ديابت داشته و يا بيماري وي پيشرفته نباشد، با رعايت ساير نكات بهداشتي، مشكلي براي روزه داري ندارد.
در دوران بارداري چطور؟ آيا روزه گرفتن براي خانمهاي حامله مشكل ايجاد مي كند؟
پاسخ به اين سؤال از لحاظ علمي دقيقاً ممكن نيست. اما اگر وضعيت تغذيه اي و بهداشتي مادر قبل از بارداري مناسب بوده و كمبود وزن و يا كم خوني نداشته باشد، در ماههاي اوليه حاملگي مي تواند روزه بگيرد. اما از آنجا كه در نيمه دوم حاملگي نياز جنين به مواد غذايي افزايش مي يابد و اغلب مادران قادر به تأمين انرژي و مواد غذايي كافي براي خود و جنين نمي باشند، روزه گرفتن به هيچ وجه توصيه نمي شود. ضمن اين كه اگر مادر حامله بيماري زمينه اي مانند فشارخون داشته باشد كه در دوران حاملگي امكان تشديد آن وجود داشته باشد نيز نبايد روزه بگيرد.