هایپرکلابز : هديه دادن، از امور پسنديده اي است که آثار مثبت و ارزنده اي را در روابط انساني بر جا مي گذارد. اين امر تأثير ويژه اي نيز بر روابط همسران و ايجاد سازگاري و آرامش در ميان آنان خواهد گذاشت. هديه، تحفه و ارمغاني است که به رسم ابراز محبت و بزرگداشت براي کسي مي فرستد. (1) تقديم تحفه و هديه به اعضاي خانواده، از جمله همسر، چنان اهميتي دارد که رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند:
من دخل السوق فاشتري تحفة فحملها الي عياله کان کحامل صدقة الي قوم محاويج؛ (2) هر کس به بازار برود، تحفه اي را خريداري کند و به خانواده اش هديه کند، همانند کسي است که صدقه اي را به گروه نيازمندان رسانده باشد.
هديه دادن در ظاهر امر مهمي به شمار نيامده و از امور پيش پا افتاده محسوب مي شود؛ ولي آثار تربيتي ويژه اي بر آن مترتب است که در اين مجال به آن مي پردازيم:
آثار هديه در سازگاري همسران
اعطاي هديه به همسر از زواياي گوناگوني به سازگاري همسران کمک مي کند؛ از جمله:
أ. پاکسازي اخلاقي
يکي از مهم ترين اموري که در سازگاري همسران ايفاي نقش مي کند، عاري بودن آن ها از اخلاق و صفات ناپسند است، به طوري که در بسياري از درگيري ها و مشاجرات خانوادگي ردّ پاي يکي از ويژگي هاي نامطلوب اخلاقي ديده مي شود. از آن جا که هديه دادن، بهبود بسياري از اين صفات ناپسند را به دنبال دارد، مي تواند به آرامش و تفاهم همسران در زندگي مشترک بينجامد. رسول اعظم (صلي الله عليه و آله و سلم) مکرّر مي فرمودند:
تَهادُّوا فَاِنَّ الهَدِيَّةَ تَسُلُّ السَّخائِمَ؛ (3) به يکديگر هديه دهيد؛ به درستي که هديه کينه ها را از بين مي برد.
« سَلَّ » به معناي خارج کردن چيزي از چيز ديگر همراه با رفق و مداراست. (4) بر اين اساس، هديه دادن باعث آن مي شود که بسياري از بدي هاي اخلاقي به راحتي و بدون احساس سختي، از وجود هديه دهنده و هديه گيرنده خارج شود. بخل، حرص، خشم، کينه و... نخست از وجود هديه دهنده بيرون مي شود تا او بتواند به ديگري هديه دهد. هديه گيرنده نيز با پذيرش هديه، زمينه ي پاکسازي خود از صفات ناپسندي همانند تکبر، خود برتربيني و کينه را فراهم مي سازد. عايشه مي گويد:
اهدت الّي امرأة مسکينة هدية فلم اقبلها رحمة لها فذکرت ذلک لرسول الله (عليه السّلام) فقال: الّا قبلتيها منها و کافيتيها منها! فلاتري انّک حقّرتيها! يا عايشة، تواضعي فان الله يحب المتواضعين و يبغض المستکبرين؛ (5) زن مستمندي هديه اي به من داد و من آن را از باب ترحّم بر او نپذيرفتم. پس از آن که ماجرا را براي رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) بازگو کردم، حضرت فرمودند: چرا هديه را قبول نکردي و متقابلاً به او ندادي تا خيال نکند او را تحقير کرده اي؟ اي عايشه، فروتن باش؛ زيرا خداوند فروتنان را دوست دارد و از متکبران متنفر است.
در روايت ديگري اميرالمومنين (عليه السّلام) دادن هديه را زمينه ساز برطرف شدن برخي مشکلات فردي و اجتماعي معرفي کرده و فرموده اند:
ما استعطف السلطان و لا استسلَّ سخيمة الغضبان و لا استميل المهجور و لا استّنجِحت صِعاب الامور و لا استدفعت الشرور بمثل الهدية؛ (6) براي جلب عطوفت سلطان، از بين رفتن کينه خشمگين، به دست آوردن دل مهجور، غالب شدن بر مشکلات و رفع شرور، چيزي همانند هديه کار آمد نيست.
از جمله صفات ناپسندي که با هديه دادن زدوده مي شود، کينه است. هرگاه فردي کينه ي همسرش را در دل بگيرد، اميد به سازگاري آنها و ايجاد آرامش در محيط خانواده از بين مي رود؛ امّا تأثير هديه آن چنان معجزه آسات که باعث مي گردد کينه ي ديرينه از عمق جان فرد رخت بر بندد. در روايات متعددي تأثير هديه در کينه زدايي مورد توجه قرار گرفته است که براي نمونه به يکي از اين روايات از رسول اکرم (صلي الله عليه وآله و سلم) اشاره مي کنيم:
تهادّوا تحابّوا تهادّوا فانها تذهب بالضغائن؛ (7) به يکديگر هديه دهيد تا زمينه ساز محبت شما به يکديگر شود؛ پس به درستي که هديه کينه ها را از بين مي برد.
از مجموع مطالب گذشته روشن مي شود که يکي از پيامدهاي هديه دادن، پاکسازي دروني شخص است.
ب. جلب محبّت
هديه علاوه بر آن که کينه را از دل هديه دهنده و هديه گيرنده خارج مي سازد، باعث ايجاد محبّت و مودّت ميان آنان نيز مي شود. در روايات متعددي - از جمله روايت پيشين - جلب محبّت از جمله نتايج طبيعي هديه دادن به شمار آمده است: « تهادوا تحابّوا » (8) هديه دهيد تا به يکديگر محبت پيدا کنيد ».
علاوه بر اين گونه روايات، در روايات ديگري نيز محبّت نتيجه ي قهري هديه به شمار آمده است. روايتي از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) است که مي فرمايند:
تهادوا بالنبق تحيي المودة و الموالاة؛ (9) با ميوه درخت سدر به يکديگر هديه دهيد تا مودّت و ياري رساني زنده شود ».
گويا پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در اين روايت شريف متذکر اين نکته مي شوند که ارزش مادي هديه اهميّت چنداني ندارد؛ بلکه حتي هديه دادن « نَبِق » ( ميوه ي درخت سدر ) نيز تأثير بسيار مهمي در ايجاد صميميت و محبّت خواهد داشت؛ بنابراين همسر نبايد نگاه خود را به لوازم ارزشمند مادّي معطوف سازد تا در نتيجه اوّلاً هديه دادن را بر خود سخت کند و ثانياً تعداد آن را کاهش دهد و به حدّاکثر سالي يک بار اکتفا بسنده کند. آنچه در هديه مهمّ است، ابراز علاقه اي است که در پس آن نهفته و همسر با نگاه تيزبين خود پرده از روي هديه به ظاهر کم ارزش کنار مي زند و امواج نهاني محبّت همسر را مشاهده مي کند.
در حديث ديگري نيز اميرالمؤمنين (عليه السّلام) جلب محبت را پيامد طبيعي هديه به شمار مي آورند و مي فرمايند: « الهدية تجلب المحبة؛ (10) هديه جلب محبت مي کند ».
رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در روايتي هديه گيرنده را به اين نکته توجه مي دهند که نبايد مقدار هديه را در نظر بگيرد؛ بلکه با قبول هديه، کرامت هديه دهنده را حفظ کند. آن الگوي انسانيت مي فرمايند: « لو اُهدي اِليَّ کُراع لقبلته و کان ذلک من الدين؛ (11) اگر پاچه ي گاو يا گوسفندي نيز به من هديه دهند، آن را مي پذيرم و اين از دين است ». پس از ذکر آثار اخلاقي و عاطفي هديه، چند نکته مهم در اين در زمينه ي را مورد توجه قرار مي دهيم:
مناسبت هاي هديه
تأثير هديه از نظر زماني کلّي است و به موقعيت ها بستگي ندارد؛ ولي اين تأثير در برخي موقعيت ها شدّت بيشتري دارد. براي نمونه، از تأکيدات اسلام آن است که مرد پس از ازدواج در شب زفاف هديه اي تقديم همسر خود کند و آميزش پيش از آن مکروه دانسته شده است:
عن ابي عبدالله (عليه السّلام): اذا تزوج الرجل المرأة فلايحلّ له فرجها حتي يسوق اليها شيئاً در هماً فما فوقها او هديةً من سويقٍ او غيره؛ (12) وقتي مردي ازدواج مي کند آميزش با او صحيح نيست مگر اين که چيي در حدّ درهم و بيشتر يا آرد گندم و غير از آن را به زن هديه کند.
از مناسبت هاي ديگري که تأثير هديه را مضاعف مي سازد، عيدها و ايام بزرگداشت ديني و ملّي است. در ميان عيدهاي مذهبي عيد سعيد غدير جايگاه ويژه اي دارد و بر عيدي دادن به همسر و فرزندان در آن روز، بسيار تأکيد قرار گرفته شده است. اميرالمؤمنين (عليه السّلام) در خطبه اي که در اين روز ايراد فرمودند، هديه و توسعه بر خانواده را در اين روز بسيار مهم شمردند:
... عودوا رحمکم الله بعد انقضاء مجمعکم بالتوسعة علي عيالکم... و هبوا لاخوانکم و عيالکم من فضله بالجهد عن جودکم و بما تناله القدرة من استطاعتکم؛ (13) خداوند شما را رحمت کند پس از آن که اجتماعتان پايان يافت، نزد خانواده برگرديد و با توسعه بر اهل خانه خود به آنان صله دهيد. با کوشش خود از باب سخاوتمندي آنچه را که از فضل خدا روزي تان شده است، و آنچه در توانتان است، ببخشاييد.
دادن هديه در عيدهاي ملّي نيز، قابل توجه و مهمّ است، چنان که در روايت آمده است:
عنه صلي الله و آله انه اهدي اليه فالوذج فقال ما هذا؟ قالوا يوم نيروز قال فنِوروزوا ان قدرتم کل يوم يعني تهادّوا و تواصلوا في الله؛ (14) به حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) فالوده اي هديه داده شد. حضرت فرمودند: اين چيست؟ گفتند: امروز نوروز است. حضرت فرمود: اگر توانستيد هر روز ما را نوروز قرار دهيد؛ يعني در راه خدا هديه دهيد و ارتباط برقرار کنيد.
همچنين در حديثي ديگر آمده است:
اتي علّي بهدية النيروز فقال (عليه السّلام): ما هذا؟ قالوا: يا اميرالمؤمنين اليوم النيروز فقال (عليه السّلام): اصنعوا لنا کلّ يوم نيروزاً؛ (15) براي حضرت علي (عليه السّلام) در عيد نوروز هديه اي آوردند. حضرت فرمودند: اين چيست؟ آن ها گفتند: امروز روز نوروز است. حضرت فرمود: هر روز ما را نوروز قرار دهيد. (16)
هديه پس از بازگشت از مسافرت نيز، تأثير شگرفي بر وحدت دل ها و آرامش محيط خانواده خواهد داشت. سوغات سفر براي همسر آن چنان اهميت دارد که امام صادق (عليه السّلام) با استناد به سيره ي حضرت ابراهيم (عليه السّلام) مي فرمايند:
اذا سافر احدکم فقدم من سفره فليأت اهله بما تيسّر و لو بحجرٍ فان ابراهيم (عليه السّلام) کان اذا ضاق اتي قومه و انه ضاق ضيقة فاتي قومه فوافق منهم اَزمةً فرجع کما ذهب فلّما قرب من منزله نزل عن حماره فملأ خرجه رملاً ارادة ان يُسکِّن من روح سارة فلّما دخل منزله اخذ الخرج عن الحمار و افتتح الصلاة فجائت سارة ففتحت الخرج فوجدته مملوءاً دقيقاً فاعتجنت منه و اختبرت ثم قالت لابراهيم: انفتل من صلاتک فکل فقال لها انّي لک هذا قالت من الدقيق الذي في الخرج، فرفع رأسه الي السماء فقال اشهد انک الخليل؛ (17) هرگاه يکي از شما مسافرتي مي رود و از سفر بر مي گردد، بايد براي خانواده اش آنچه ممکن است - گرچه سنگي باشد - هديه بياورد. به درستي که حضرت ابراهيم (عليه السّلام) اين گونه بود که هرگاه به تنگنايي برخورد مي کرد، به سوي قوم خويش سفر مي کرد. در مقطعي به تنگنا افتاد و پيش قوم خود رفت. پس آن گاه به سوي اهل خويش بازگشت. چون به منزلش نزديک شد، از مرکب پياده شد و خورجين آن را از شن پر کرد. پس چون داخل خانه شد، خورجين را از روي مرکب برداشت؛ آن گاه به نماز ايستاد. پس ساره آمد و خورجين را باز کرد و آن را پر از آرد يافت. پس آن را آماده کرد و نان پخت. سپس به ابراهيم (عليه السّلام) گفت: نمازت را تمام کن و از نان مصرف کن. حضرت ابراهيم (عليه السّلام) به او گفت: اين نان از کجا آمده است؟ ساره گفت: از آردي که در خورجين بود! پس حضرت سر خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدايا، شهادت مي دهم که تو خليل هستي.
از روايات گذشته اهميت هديه دادن به همسر در ايجاد آرامش و سازگاري روشن مي شود. از خصوص روايات مربوط به نوروز به دست مي آيد که لازم نيست هديه به زمان خاصي محدود شود، هر چند اعطاي آن در مناسبت هايي همچون عيدها، روز تولد همسر، ازدواج و... در روابط عاطفي همسران تأثير آشکارتري خواهد داشت.
انگيزه و نيّت هديه
هديه دادن به همسر مي تواند به انگيزه هاي مختلفي صورت پذيرد. امام صادق (عليه السّلام) با نقل حديثي از پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) به سّر انگيزه اصلي هديه دادن اشاره کرده و فرمودند:
الهدية علي ثلاثة اوجه هدية مکافأة و هدية مصانعة و هدية لله عزّوجلّ؛ (18) هديه سه گونه است: هديه جبراني، هديه رشوه اي و هديه اي فقط براي خدا.
طبق اين حديث گاهي هديه فرد به همسر به منظور جبران هديه اي است که وي عطا کرده است ( مکافاة ). همچنان که گاهي هدف از هديه آن است که همسر آن را جبران کند و در مقابل، او نيز هديه اي ببخشد ( مصانعه ). اين مصداق ضرب المثل معروفي است که مي گويد: « کاسه جايي رود که قدح باز آيد! » هديه دادن با اين دو انگيزه نيز، برخي از آثار هديه ( چون برطرف کردن کينه و جلب محبت ) را به همراه دارد؛ ولي بهترين انگيزه در تقديم هديه آن است که جلب نظر و محبت خداوند در آن مورد توجه باشد و حتي اگر درصدد جبران احساس همسر است،