هایپرکلابز : تاریخ تئاتر ایران بارها شاهد توقف اجرای یک نمایش بوده است، اما در سال‌های اخیر این اتفاق به شکل‌های مختلف در مورد نمایش‌های متعددی رخ داده است.
توقیف تئاتر «پینوکیا» به کارگردانی شهره سلطانی خاطره توقیف تئاترهایی که در سال‌های اخیر روی صحنه رفته بودند و در نیمه راه نمایش از ادامه حرکت بازایستادند زنده می‌کند. در حالی که به تازگی سینمای ایران با پدیده عجیب توقیف فیلم مذهبی «رستاخیز» مواجه شده بود، تئاتر هم به نوعی دیگر با موضوع جلوگیری از ادامه مسیر اجرای یک نمایش روبرو شده است. نکته مشترک با وجود تفاوت‌های کامل محتوایی در هر دو نمونه «رستاخیز» و «پینوکیا» متوقف شدن روند نمایش یک اثر بعد از شروع آن است.
تفاوت توقیف اثری که عرضه شده با اثری که موفق به دریافت مجوز برای عرضه نمی‌شود در این است که در مورد نخست مسیرهای قانونی طی شده، سازندگان اثر با اطمینان به مسائل قانونی پیش رفته‌اند و امید به ادامه کار خود دارند که حالا هر بار بنا به دلایلی چیزی مانع ادامه راه می‌شود. در مورد «رستاخیز» تجمع‌های عجیب و کم‌جمعیت خیابانی و در مورد «پینوکیا» به گفته کارگردان برخی جوسازی‌های صورت گرفته مسئولان را به توقیف این نمایش واداشته است.
شرایطی که برای اجرای تازه‌ترین کار سلطانی به وجود آمده، بهانه‌ای است برای مرور برخی اتفاقات مشابه در تئاتر، مانند آنچه برای «پاییز» نادر برهانی مرند، «تانگوی تخم‌مرغ داغ» هادی مرزبان، «خشکسالی و دروغ» محمد یعقوبی، «هدی گابلر» وحید رهبانی و «شاخ نبات» مهدی شمسایی.
پینوکیا
خبر توقف اجرای نمایش «پینوکیا» بعد از دو شب اجرای آن منتشر شد. مهدی شفیعی مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتوگویی با «ایسنا» درباره وضعیت به وجود آمده برای این نمایش گفت: «شورای ارزشیابی اداره کل هنرهای نمایشی زمانی این نمایش را بازبینی کرد که گروه از لباس اصلی و آرایه‌های گریم نمایش استفاده نکرده و در واقع کلیات کار پروانه اجرا گرفته بود. بعد از آن کارشناسان شورا و دوستان دیگر در تماشاخانه ایرانشهر متوجه شدند که از لباس، کلاه‌گیس و آرایه‌های گریم نامناسبی در نمایش استفاده شده که با قوانین مدون شورا همخوانی ندارد. همان زمان به صورت شفاهی به دوستان در گروه نمایشی گفته شد و شب گذشته (17 مردادماه) من نیز به صورت مکتوب نامه‌ای را خطاب به مدیران سالن فرستادم که نسبت به اصلاح لباس و آرایه‌های گریم گروه نمایشی اقدام شود. به این ترتیب، به محض اینکه روز چهارشنبه (21 مرداد) بازبینی انجام و اصلاحات لازم صورت گیرد، اجرا از سر گرفته می‌شود.»
سلطانی کارگردان نمایش، از آنچه ایجاد برخی حاشیه‌ها و جوسازی‌ها که علیه این نمایش توصیف می‌کند، انتقاد کرد.
سلطانی درباره اینکه گفته شده پوشش بازیگران به نوعی باعث جلوگیری از اجرای نمایش شده است، ادامه داد: «این حرف‌ها بسیارعجیب است، چون مگر ما در این مملکت زندگی نمی‌کنیم که بدانیم چکونه باید روی صحنه برویم؟ یعنی نمی‌دانیم که با موهای خودمان نمی‌توانیم نقشی را بازی کنیم؟ متاسفم برای برخی همکاران خودم و رسانه‌هایی که این جو را به وجود آوردند. موهایی که برای بازیگران زن استفاده شده همه از جنس پلاستیکی است که از فروشگاه‌های اسباب‌بازی خریداری شده است.»
سلطانی که به دلیل بیماری مدتی از صحنه تئاتر دور بود، با ابراز ناراحتی از چنین شرایطی اضافه کرد: «این وضعیت فقط استرس مرا زیادتر می‌کند، چون حق نیست بعد از سال‌ها که فرصت دوباره اجرا کردن را پیدا کرده‌ام، بعد از دو شب کار چنین اتفاقی بیفتد و این حواشی ایجاد شود.»
«پینوکیا» که براساس همان قصه پینوکیو نگارش و توسط حمیدرضا نعیمی دراماتورژی شده است و به گفته کارگردان به از هم گسیختکی روابط آدم‌ها در دنیای ماشینی و قربانی شدن زنان و بچه‌ها و حیوانات اشاره دارد که پایان آن نیز یک تراژدی است.
امید می‌رود با اعمال برخی اصلاحات اجرای این نمایش در روزهای پایانی هفته از سر گرفتهآنچه موجب شد نمایش «پاییز» نادر برهانی‌مرند در حالي که شش شب تا پايان اجر یک شب روی صحنه نرود، نظر مجید سرسنگی مدیرعامل خانه هنرمندان در مورد بازی امیر جعفری بود. گویا در فضای مجازی گفتوگویی میان این مدیر و بازیگر صورت گرفته بود که نتیجه آن صدور دستور یک شب توقف اجرای نمایش بود. این در حالی بود که «پاییز» یکبار سال‌ها قبل روی صحنه رفته بود و در سال 93 برای دومین بار اجرای عمومی داشت. سرسنگي شخصا دستور توقف اجراي اين نمايش را داد و در گفت‌‌و‌گويي غيرمستقيم امير جعفري بازيگر اين نمايش را سرپيچي از گفته‌هاي کارگردان، وارد کردن بداهه‌هايي به کار که موجب مستهجن شدن نمايش شده، متهم کرد. اين اظهارات سرسنگي پاسخ جعفري را به همراه داشت.
جعفری زمانی که خبر رسید این نمایش نمی‌تواند روی صحنه برود در گفتوگویی با «خبرآنلاین» ماجرا را چنین روایت کرد: «براي من عجيب است که يک استاد دانشگاه تئاتر، کسي که دکتراي تئاتر دارد فرق کارکتر را با شخصيت يک بازيگر متوجه نمي‌شود. صحبت‌هاي اين استاد دانشگاه چنين القا مي‌کند که گويي من به عنوان امير جعفري شخصيتي لمپن و لوده دارم، در صورتيکه اين نقش من در نمايش است نه شخصيت خودم. چطور است که اين استاد دانشگاه درک نمي‌کند آن نقش من است نه خودم.»
جعفري ادامه داد: «بعيد مي‌دانم هيچ فردي که من را بشناسد تصور کند که من شخصيتي لوده و لمپن دارم.»
او در مورد ماجرايي که براي «پاييز» رخ داده، گفت: «از چند روز پيش صحبتي در مورد اصلاح نمايش مطرح شد. گفتند 25 مورد اصلاحيه لازم است که بخش‌هايي از آن مربوط به من بود. اتفاقا در آن زمان اصلا صحبت از آقاي سرسنگي و نظر ايشان مطرح نبود، اصلا من نمي‌دانم ايشان نمايش را ديده‌اند که چنين نظر مي‌دهند يا نه.»
او ادامه داد: «وقتي صحبت از 25 مورد اصلاحيه مطرح شد، همه ما روي صحنه آن را رعايت کرديم. به گونه‌اي که وقتي اجرا تمام شد آقاي برهاني به همه ما براي اينکه موارد مطرح شده را رعايت کرده بوديم خسته نباشيد گفت. من در حالي اين تغييرات را در شخصيت اعمال کردم و اصلاحات را رعايت کردم که معتقد بودم اين تغييرات به شخصيت لطمه مي‌زند. اصلا به خود آقاي برهاني هم گفتم با اين تغييرات شخصيت شکل خود را از دست مي‌دهد. من نقش يک لمپن را بازي مي‌کنم و ديگري نقش يک بسيجي را، خب اگر قرار باشد من هم مثل او حرف بزنم و رفتار کنم که تفاوت اين شخصيت‌ها اصلا نمايان نمي‌شود. اما خب من تئاتري هستم و مي‌دانم جايگاه کارگردان چيست و گفته او را رعايت کردم.»
جعفري با اشاره به اينکه اين نمايش 13 سال پيش نيز اجرا شده بود، گفت: «اين نمايش 13 سال پيش هم اجرا شده بود و جايزه جشنواره دفاع مقدس را به دست آورده بود. چطور شده که در اين مدت نظرات عوض شده است؟ چه اتفاقي افتاده است؟ نکند بچه‌هاي تماشاخانه ايرانشهر هم جزو دلواپسان هستند؟»
او در مورد آشنايي‌اش با سرسنگي گفت: «من آقاي سرسنگي را يکبار ديدم و آن هم در مراسم ختم استاد سمندريان. اصلا من هيچ مديري را ملاقات نمي‌کنم باورتان مي‌شود يا نه، الان وارد صداوسيما شوم اصلا نمي‌دانم مديريت کجاست؟ من نمي‌دانم دفتر مديريت ايرانشهر کجاست؟ اين به دور از انصاف است که يک مدير صرفا به دليل حفظ جايگاه خود به ديگري توهين کند. واقعا اين براي من سئوال است چطور کسي که تئاتر تدريس مي‌کند و دکتراي ادبيات نمايشي دارد تفاوت نقش من را با خود من درک نمي‌کند.»
او در مورد اين بخش از سخنان سرسنگي که به مشکل‌آفريني جعفري در نمايش‌هاي ديگر هم اشاره داشت، گفت: «سئوال من اين است که اصلا آقاي سرسنگي چند نمايش از من ديده‌اند. اگر من در کارهاي ديگر مشکل‌سازي کرده بودم که حتما الان ممنوع‌الکار بودم. نمايش «ترن» مشکل داشت يا نمايش «شکلک» و يا تئاتر آقاي مهرجويي «درس»؟ کدام يک از اين کارها مشکل داشتند که من براي آنها مشکل‌سازي کرده باشم؟»
بعد از حدود یک هفته تلاش، نمایش یعقوبی دوم دی ماه روی صحنه برگشت، اما این پایان حاشیه‌های «خشکسالی و دروغ» نبود. وقتی گروه این نمایش برای اجرای آن راهی شیراز شدند، به دلیل حضور یکی از بازیگران نمایش، اجرای آن با مشکلاتی روبرو شد.
هدا گابلر
وحید رهبانی نمایش «هدا گابلر» را سال 1389 در تالار چهارسوی تئاترشهر روی صحنه برده بود که بعد از انتشار عکس‌هایی از این نمایش در یکی از خبرگزاری‌ها حجم انتقاد به این نمایش بالا گرفت و ادامه اجرای آن متوقف شد.
آنچه در بخشی از گزارش منتشر شده از سوی یکی از خبرگزاری‌ها درباره این نمایش آمده بود، به این شرح است: « نمایش «هدا گابلر» به نویسندگی و کارگردانی وحید رهبانی به محلی برای ترویج اباحه‌گری، ابتذال و عادی‌سازی چندشوهری، اختلاط زن و مرد و استفاده از نمادهای یک فرقه انحرافی موسوم به «بردگی جنسی و فراماسونری» و دیگر اقدامات ضدارزشی تبدیل شده است. بر اساس این گزارش، نمایش مذکور که مبتنی بر فلسفه نیست‌انگاری غربی است و هیچ نسبتی با آموزه‌های ملی و مذهبی ما ندارد، پیش از این در بیست‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و نیز برای اهالی رسانه به صورت اختصاصی به نمایش گذاشته شده بود.» این پایانی بود بر اجرای این نمایش و لغو تمامی مجوزهای آن.
متن هدا گابلر نوشته هنریک ایبسن نمایشنامه‌نویس نروژی است که در سال ۱۸۹۰ نگاشته شده‌است. این نمایشنامه در مورد زنی ۲۹ ساله به نام هدا است که در محیط دچار مشکلاتی می‌شود.
شاخ نبات
نمایش «شاخ نبات» برگرفته از داستان «موش و گربه» عبید زاکانی به نویسندگی و کارگردانی مهدی شمسایی بعد از بیش از 20 شب اجرا، سی‌ام مهرماه سال 1393 در پی تذکرقوه قضاییه متوقف شد.
مهدی شمسایی کارگردان نمایش «شاخ نبات» در گفتگویی با خبرگزاری «مهر» دلایل مطرح شده برای توقیف این نمایش را چنین بیان کرد: «ما یک ماه است که با چالش هایی رو به رو هستیم تا در نهایت نمایش «شاخ نبات» توقیف شد. این نمایش با همین متن و بدون هیچ ممیزی سال 89 و در دوران وزارت آقای صفارهرندی روی صحنه رفت و ما فیلم آن اجرا را چندی پیش به اداره کل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد دادیم تا مجوز اجرای مجدد کار را بگیریم که در نهایت این مجوز هم صادر شد و ما کار را روی صحنه بردیم. از همان ابتدا که اجرا شروع شد نکاتی از سوی اداره کل هنرهای نمایشی به ما اعلام می شد که ما آنها را در طول اجرا اعمال می کردیم. با وجود اینکه هر آنچه آنها گفتند مدنظر قرار دادیم ولی در نهایت و پس از 26 شب نمایش «شاخ نبات» توقیف شد.»
مهدی شمسایی این نمایش را براساس منظومه «موش و گربه» اثر مشهور عبید زاکانی به صحنه برده بود آن را می توان یک اپراتئاتر دانست.