هایپرکلابز : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره خواصّ خرماى بَرنى می فرمایند: «این جبرئیل است که به من خبر مىدهد که در آن (خرماى بَرنى)، نُه ویژگى است: بوى دهان را خوش مىسازد، معده را مىپالاید و غذا را گوارش مىدهد.»
امام صادق علیه السلام: « همانا در او (خرمای برنی) شفای دردهاست. در خرما شفا از سمومات است و دردی از آن تولید نمی شود و کسیکه موقع خواب هفت دانه خرما بخورد کرم های معده اش کشته می شوند. »
در قرآن کریم نام نخل بیشتر از همه میوه ها ذکر شده و در بیست آیه آمده است. طبق آیات 23 و 25 سوره مریم خداوند غذای حضرت مریم را بعد از تولد حضرت عیسی(ع) خرما قرار داد و دانشمندان همه معتقدند این میوه یکی از بهترین خوراک ها بعد از وضع حمل بانوان است. حضرت علی(ع) می فرمایند: «خرما بخورید که شفای بیماری هاست. »
و آن را یکی از میوه های بهشتی می دانند.
نام فارسی: درخت خرما
در کتب طب سنتی: تمر
نام عربی: نخل
نام انگلیسی: Date -plam
نام فرانسوی: Dattier، Palmier
نام علمی: Phoenix dactylifera
خانواده: Palmaceae
درخت خرما از درختان بسیار سودمندی است که بشر از زمان های دور با آن آشنا بوده و از محصولات گوناگونش استفاده می کرده است. در ایران سابقه کشت خرما به سه تا چهار هزار سال قبل می رسد و اکنون هم کشور ما یکی از مهم ترین تولیدکنندگان این میوه در سطح جهان محسوب می شود. از میوه خرما محصولاتی نظیر سرکه، شیره و نوعی شکر تهیه می شود.
طبیعت:
خرما از نظر طبیعت طبق نظر حکماى طب سنتى گرم و کمى خشک و بعضى آن را گرم و کمى تر مىدانند.
هسته خرما گرم و خشک است و خیلى قابض.
گیاه شناسی:
درخت خرما که ارتفاع آن 20- 10 متر مىشود، داراى تنهاى است استوانهاى صاف قایم بدون انشعاب که آثار برگهاى قدیم درخت روى آن به صورت برجستگىهایى باقى مىماند. برگهاى آن پرى در قاعده خاردار، دراز به طول 6- 3 متر به رنگ سبز تیره با برگچههاى سخت و خشن و مومى.
درخت خرما درختى است دو پایه، عدهاى از درختها نر و عدهاى از درختها ماده هستند. اگر درخت از کشت دانه حاصل شده باشد گلهاى آن پس از دهسالگى ظاهر مىشود و درخت شروع به گل دادن مىنماید، ولى اگر درخت از پاجوش حاصل شده باشد (که معمول این است) پس از 5- 4 سال شروع به گل دادن مىنماید. در اوایل ظهور، گلها در یک محفظه قهوهاىرنگ نسج گیاهى قرار دارند و پس از اینکه گلهاى ماده با گرده گلهاى نر که از درخت نر گرفته شده تلقیح شدند، میوهها بتدریج ظاهر مىشوند. از مرحله گل بودن تا خرما شدن زارعین محلى هفت مرحله را نامگذاری کردهاند که نامهاى مراحل هفتگانه میوه شدن خرما عبارتاند از:
1. طلع: که بهار خرما مىباشد. گرده بهار نر را «گشن» گویند و آن را تارونه نیز مىگویند. در شیراز معمول است عرق تارونه از طلع تهیه و در بازار عرضه مىشود.
2. بلح: گلهاى ماده تلقیح شده را گویند.
3. چخلال: غوره خرما که هنوز سبز است و شیرین نشده است.
4. بسر: غوره خرما که زرد شده باشد.
5. قسب: که به فارسى «خرماى سنگاشکن» و شیرازىها به آن «قسبک» گویند.
6. رطب: خرماى رسیده تازه است که رطوبت آن زیاد است.
7. تمر: خرماى رنگگرفته رسیده و آماده براى چیدن است که کمى خشکتر از رطب مىباشد، هریک از مراحل فوق خواص درمانى نسبتا متفاوتى دارند که به علت عدم دسترسى همگان به آنها از نظر احتراز از تطویل کلام فقط به ذکر مرحله هفتم یعنى تمر پرداخته مىشود.
میوه رسیده خرما یا تمر بسته به نوع آن به رنگهاى قهوهاى روشن، قهوهاى، قهوهاى تیره مایل به سیاه مىباشد و گوشتى شیرین داراى یک هسته دراز به طول 3- 1 سانتىمتر و قطر 5- 2 میلىمتر است که به صورت خوشههاى بزرگ ظاهر مىشود. در بعضى ارقام، هسته به قدرى کوچک است که تقریبا دیده نمىشود.
روش تکثیر:
تکثیر خرما از طریق کاشت پاجوشهاى آن است که از پاى درخت گرفته مىشود. این پاجوشها که 15- 10 کیلوگرم وزن دارند در بهار به فاصله 8- 7 متر از هر طرف در محل اصلى کاشته مىشوند و براى هر سه پایه نر معمولا یک پایه ماده مىگذارند و مىکارند.
خرما بومى مناطق گرمسیر افریقا و عربستان است و در سایر مناطق گرم جهان نیز کاشته مىشود. در ایران در تمام مناطق گرمسیر کشور از جمله در قصر شیرین، مناطق مختلف خوزستان، کرمان، فارس، بلوچستان و نواحى مرکزى کاشته مىشود.
ترکیبات شیمیایی:
از نظر ترکیبات شیمیایى خرماى رسیده یا تمر داراى مقدار قابل ملاحظهاى مواد قندى (حدود 70- 65 درصد) مىباشد که حدود 25 درصد آن ساکاروز و 45 درصد گلوکوز و سایر هیدراتهاى کربن است. به علاوه داراى مواد لعابى، انواع ویتامینهاىD ,B ,A و E، مقدار قابل ملاحظهاى پتاسیم (648 میلىگرم در هر 100 گرم) و مقدار کمى نیز از سایر املاح مىباشد. درخت خرما با خوشههاى میوه در هر یکصد گرم قسمت قابل خوردن خرماى خام و خشک مواد زیر موجود است:
آب 22 گرم، پروتئین 2/2 گرم، مواد چرب 5/0 گرم، هیدراتهاى کربن 72 گرم، خاکستر 9/1 گرم، کلسیم 59 میلىگرم، فسفر 63 میلىگرم، آهن 3 میلىگرم، سدیم 1 میلىگرم، پتاسیم 648 میلىگرم، ویتامینA 50 واحد بینالمللى، تیامین 09/0 میلىگرم، رایبوفلاوین 1/0 میلىگرم، نیاسین 2/2 میلىگرم.
مصارف درمانی:
1. خرما از میوههاى سینهاى است (خرما، انجیر، عناب و مویز) و از جوشانده 50 گرم آن در 1000 گرم آب پس از صاف شدن شربت بسیار مؤثرى براى رفع خشونت و نرم کردن سینه به دست مىآید.
2. براى فلج، لقوه، تقویت کلیه، درد کمر، نرم کردن مفاصل و براى سینه اشخاص سردمزاج خوب است.
3. خوردن دمکرده خرما با شنبلیله براى تبهاى بلغمى و خرد کردن سنگ مثانه مفید است.
4. اگر خیس کرده آن در شیر تازه که کمى دارچین در آن ریخته شده باشد بخورند و پس از آن هم باز کمى شیر بیاشامند براى تقویت نیروى جنسى مؤثر است.
5. خوردن دمکرده آن براى خرد کردن سنگ مثانه و ساییده آن براى بند آوردن اسهال و گرد سوخته آن براى زخمهاى بدخیم نافع است.
6. در هند از صمغ درخت خرما براى رفع اسهال و معالجه بیمارىهاى مجارى تناسلى و ادرار استفاده مىشود و از میوه خرماى بىهسته براى نرم کردن سینه، و به عنوان ملین، براى آسم و ناراحتىهاى سینه و رفع سرفه مصرف مىنمایند، همچنین در موارد تب و سوزاک کاربرد دارد، ضمنا براى افزایش نیروى جنسى مىخورند.
7. طبق مطالعات جدید روشن شده است که دانههاى گرده تلقیح خرما موجب تحریک غدد جنسى در مرد و زن مىشود و خوردن عصاره 10 گرم از گرده تلقیح خرما محسوسا موجب افزایش وزن تخمدان در زن و بیضهها در مرد مىشود. از همین نظر است که عرق تارونه تهیه مىشود و مورد توجه است.
8. خرما دارای عناصر فسفر و کلسیم است که کلسیم موجب استحکام استخوان های بدن می شود و فسفر نیز عامل تقویت کننده اعصاب است و از فراموشی جلوگیری می کند.
9. سالخوردگان باید از خرما استفاده کنند زیرا که دارای میزیم است و منیزیم در دوران پیری به تدریج از بین می رود.
10. به عضلات نیرو می بخشد و برای ورزشکاران غذای مفیدی است.
11. در درمان و جلوگیری از کم خونی مناسب است.
12. بسیاری ازمتخصصین علم تغذیه معتقدند خوردن خرما از ابتلا به سرطان ها جلوگیری می کند. طی تحقیقاتی مشخص شده است در مناطق خرماخیز که مردم بیشتر از این میوه استفاده می کنند، تعداد مبتلایان به برخی سرطان ها بسیار ناچیز است.
13. قند خرما یکی از سالم ترین قندهاست و خرما از شیرینی های بسیار مناسب برای باز کردن روزه است چون قند آن به سرعت جذب بدن می شود و در نتیجه ششخص کمتر احساس گرسنگی می کند و حجم کمتری غذا وارد بدن خویش می نماید و خطر التهاب و نفخ معده کمتر می شود.
14. از جوشانده چند عدد خرما در آب پس از صاف کردن شربتی به دست می آید که برای ناراحتی های تنفسی و گرفتگی سینه و رفع سرفه بسیار مفید است.
15. خرمای نرسیده و ترش در جریان خون و جلوگیری از اسهال و اصلاح لثه ها خیلی موثر است.
16. خوردن خرما سوء هاضمه را از بین می برد.
17. برای تغذیه کودکان بسیار مفید است.
18. در التهابات معده و روده سودمند است.